TỔNG QUAN VỀ NHIỄM TRÙNG ĐƯỜNG TIẾT NIỆU.
Đường tiết niệu bao gồm thận (lọc máu để tạo nước tiểu), niệu quản (ống dẫn nước tiểu từ thận đến bàng quang), bàng quang (lưu trữ nước tiểu) và niệu đạo (ống dẫn nước tiểu từ bàng quang ra bên ngoài). Nhiễm trùng đường tiết niệu (Urinary tract infections - UTI) xảy ra khi vi khuẩn xâm nhập vào niệu đạo và đi vào bàng quang.
Nếu nhiễm trùng chỉ ở trong bàng quang, nó được gọi là nhiễm trùng bàng quang, hay "viêm bàng quang". Nếu nhiễm trùng đi qua bàng quang và vào thận, nó được gọi là nhiễm trùng thận, hay "viêm đài bể thận". Nhiễm trùng bàng quang và thận là cả hai loại UTI.
Nhiễm trùng bàng quang là một trong những bệnh nhiễm trùng phổ biến nhất, gây ra các triệu chứng như cảm giác nóng rát khi đi tiểu và cần đi tiểu nhiều lần hơn. Nhiễm trùng thận ít phổ biến hơn nhiễm trùng bàng quang và có thể gây ra các triệu chứng tương tự, nhưng chúng cũng có thể gây sốt, đau lưng và buồn nôn hoặc nôn.
Nhiễm trùng bàng quang và thận phổ biến ở phụ nữ hơn nam giới. Hầu hết các trường hợp nhiễm trùng bàng quang ở phụ nữ không biến chứng và dễ dàng điều trị bằng một đợt kháng sinh ngắn. Ở nam giới, nhiễm trùng bàng quang cũng có thể ảnh hưởng đến tuyến tiền liệt, và có thể cần một đợt kháng sinh dài hơn. Nhiễm trùng thận cũng có thể được điều trị tại nhà bằng kháng sinh, nhưng điều trị thường kéo dài lâu hơn. Trong một số trường hợp, nhiễm trùng thận phải được điều trị trong bệnh viện.
Bài thảo luận này sẽ tập trung vào nhiễm trùng bàng quang và thận ở người lớn và thanh thiếu niên khỏe mạnh. Nhiễm trùng tiểu ở trẻ em được thảo luận riêng. Xem phần (Nhiễm trùng đường tiết niệu ở trẻ em.)
NGUYÊN NHÂN GÂY NHIỄM TRÙNG ĐƯỜNG TIẾT NIỆU
Vi khuẩn thường không sống trong đường tiết niệu, nhưng chúng sống gần niệu đạo ở phụ nữ và nam giới không cắt bao quy đầu. Nhiễm trùng đường tiết niệu (UTI) xảy ra khi những vi khuẩn này xâm nhập vào niệu đạo và đi vào đường tiết niệu.
Các yếu tố làm tăng nguy cơ phát triển UTI bao gồm:
● Quan hệ tình dục thường xuyên
● Bị tiểu đường
● Bị nhiễm trùng bàng quang hoặc thận trong 12 tháng qua
● Sử dụng chất diệt tinh trùng để ngừa thai
● Đối với nam giới, không được cắt bao quy đầu hoặc quan hệ tình dục qua đường hậu môn
Ở nam giới và phụ nữ, có một bệnh lý (như sỏi thận hoặc trào ngược niệu quản) làm tắc nghẽn hoặc thay đổi dòng nước tiểu trong thận làm tăng nguy cơ nhiễm trùng thận.
Ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy có khuynh hướng di truyền đối với UTI nghĩa là một số người có thể dễ dàng mắc bệnh hơn bất kể hành vi của họ hoặc các tình trạng sức khỏe khác.
TRIỆU CHỨNG NHIỄM TRÙNG BÀNG QUANG
Các triệu chứng điển hình của nhiễm trùng bàng quang bao gồm:
● Đau hoặc rát khi đi tiểu
● Đi tiểu thường xuyên
● Tiểu gấp
● Máu trong nước tiểu
● Khó chịu ở bụng dưới
Nhiễm trùng ở bàng quang hoặc ở chỗ nào khác? – Cảm giác nóng rát khi đi tiểu cũng có thể xảy ra ở những phụ nữ bị nhiễm trùng âm đạo (như nhiễm trùng nấm men) hoặc ở những người bị viêm niệu đạo. Vì lý do này, điều quan trọng là gọi cho bác sĩ của bạn trước khi bạn nghĩ rằng bạn bị nhiễm trùng bàng quang.
TRIỆU CHỨNG NHIỄM TRÙNG THẬN
Nhiễm trùng thận đôi khi có thể gây ra các triệu chứng giống như nhiễm trùng bàng quang (được liệt kê ở trên), nhưng chúng cũng có thể gây ra:
● Sốt (nhiệt độ cao hơn 37,7◦C)
● Đau ở vùng hông (một hoặc cả hai bên của lưng dưới, vị trí của thận)
● Buồn nôn hoặc nôn
Nếu bạn có một hoặc nhiều triệu chứng của nhiễm trùng thận, bạn nên đến gặp bác sĩ càng sớm càng tốt. Mặc dù hầu hết các bệnh nhiễm trùng thận không gây tổn thương vĩnh viễn, trì hoãn điều trị có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng.
CHẨN ĐOÁN NHIỄM TRÙNG ĐƯỜNG TIẾT NIỆU
Bác sĩ thường có thể chẩn đoán nhiễm trùng đường tiết niệu dựa trên các triệu chứng của bạn. Trong một số trường hợp, không cần xét nghiệm. Nếu bạn là phụ nữ và có các triệu chứng điển hình cho nhiễm trùng bàng quang, và bạn không bị kích thích hoặc tiết dịch âm đạo, rất có khả năng bạn bị nhiễm trùng tiểu. Trong trường hợp này, nhà cung cấp của bạn thường sẽ kê toa thuốc kháng sinh mà không yêu cầu xét nghiệm nước tiểu.
Trong các trường hợp khác, cần phải xét nghiệm nước tiểu và / hoặc nuôi cấy nước tiểu để giúp chẩn đoán nhiễm trùng tiểu. Xét nghiệm nước tiểu kiểm tra các tế bào bạch cầu trong nước tiểu. (Các tế bào bạch cầu chịu trách nhiệm chống nhiễm trùng, vì vậy sự hiện diện của chúng trong nước tiểu cho thấy nhiễm trùng.) Nuôi cấy nước tiểu là xét nghiệm sử dụng mẫu nước tiểu để cấy vi khuẩn trong phòng thí nghiệm. Nó có thể xác định loại vi khuẩn gây ra nhiễm trùng đường tiết niệu và xác định loại kháng sinh nào có khả năng chống lại vi khuẩn đó. Xét nghiệm này thường cần khoảng 48 giờ để có kết quả.
Xét nghiệm nước tiểu và nuôi cấy nước tiểu thường được thực hiện ở nam giới và phụ nữ:
● Bị nghi ngờ nhiễm trùng thận
● Có các triệu chứng không điển hình của nhiễm trùng bàng quang
● Trước đây đã bị nhiễm trùng bàng quang "kháng thuốc" (có nghĩa là nhiễm trùng không đỡ hơn khi dùng kháng sinh tiêu chuẩn)
● Gần đây đã sử dụng kháng sinh
● Thường xuyên bị nhiễm trùng bàng quang
● Không bắt đầu cảm thấy khỏe hơn trong vòng 24 đến 48 giờ sau khi bắt đầu dùng kháng sinh
● Đang mang thai
ĐIỀU TRỊ NHIỄM TRÙNG BÀNG QUANG
Dùng thuốc - Ở thanh thiếu niên khỏe mạnh và phụ nữ bị nhiễm trùng bàng quang, phương pháp điều trị thông thường bao gồm một đợt điều trị bằng kháng sinh. Tùy thuộc vào loại thuốc kháng sinh mà bác sĩ kê toa, bạn có thể cần một liều duy nhất hoặc lên đến một đợt kháng sinh năm ngày.
Ở nam giới, các loại kháng sinh tương tự có thể được sử dụng miễn là không có lo ngại về sự nhiễm trùng sớm của tuyến tiền liệt. Điều trị thường kéo dài hơn một chút ở nam giới.
Nếu cấy nước tiểu âm tính với nhiễm trùng, các nguyên nhân khác gây đau, rát và tiểu nhiều lần nên được xem xét. Tuy nhiên, một số bệnh nhiễm trùng đường tiết niệu là do một lượng nhỏ vi khuẩn có thể không được phát hiện trên môi trường nuôi cấy nước tiểu điển hình. Do đó, trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chọn tiếp tục cho bạn dùng kháng sinh ngay cả khi cấy nước tiểu âm tính.
Các triệu chứng của bạn sẽ bắt đầu cải thiện trong vòng một ngày sau khi bắt đầu điều trị. Điều quan trọng là phải uống đầy đủ các loại kháng sinh để loại bỏ hoàn toàn nhiễm trùng. Nếu các triệu chứng của bạn kéo dài hơn hai hoặc ba ngày sau khi bắt đầu điều trị, hãy gọi cho bác sĩ của bạn.
Nếu cần, bạn có thể dùng thuốc theo toa làm giảm đau bàng quang và niệu đạo.
Một số bác sĩ khuyên nên uống nhiều chất lỏng hơn trong khi điều trị nhiễm trùng bàng quang để giúp loại bỏ vi khuẩn từ bàng quang. Không có nghiên cứu nào được thực hiện để giải quyết vấn đề này. Cũng không có nghiên cứu có kết quả tốt về hiệu quả của nước ép nam việt quất để điều trị nhiễm trùng bàng quang; chúng tôi không khuyên bạn nên sử dụng nước ép nam việt quất để điều trị nhiễm trùng bàng quang.
Theo dõi - Không cần xét nghiệm theo dõi ở những người đàn ông hoặc phụ nữ trẻ khỏe mạnh bị nhiễm trùng bàng quang nếu các triệu chứng được cải thiện. Phụ nữ mang thai thường được yêu cầu cấy nước tiểu lặp lại 1-2 tuần sau khi điều trị kết thúc để đảm bảo vi khuẩn không còn trong nước tiểu.
ĐIỀU TRỊ NHIỄM TRÙNG THẬN
Việc điều trị tối ưu cho nhiễm trùng thận phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của nhiễm trùng cũng như sức khỏe chung của bạn và nguy cơ nhiễm vi khuẩn kháng kháng sinh.
Điều trị tại nhà - Nếu sốt và đau của bạn ở mức độ nhẹ và bạn có thể ăn và uống, có thể bạn sẽ được sử dụng một đợt kháng sinh từ một đến hai tuần để uống tại nhà. Liều kháng sinh đầu tiên có thể được dùng dưới dạng tiêm tại phòng khám hoặc khoa cấp cứu. Hãy cho bác sĩ của bạn biết nếu bạn không cảm thấy khỏe hơn trong vòng một đến hai ngày sau khi bắt đầu điều trị.
Điều trị tại bệnh viện - Nếu bạn bị sốt cao, đau dữ dội hoặc không thể ăn được, bạn sẽ cần phải nhập viện và tiêm kháng sinh tĩnh mạch. Khi bạn bắt đầu cải thiện, bạn sẽ được phép về nhà và tiếp tục dùng thuốc kháng sinh uống.
Hầu hết phụ nữ mang thai bị nhiễm trùng thận phải nhập viện và điều trị bằng kháng sinh tĩnh mạch và truyền dịch.
NHIỄM TRÙNG BÀNG QUANG TÁI PHÁT
Nhiễm trùng bàng quang với các nguyên nhân khác - Một số người lớn, đặc biệt là phụ nữ, bị nhiễm trùng bàng quang thường xuyên. Trong trường hợp này, điều quan trọng là phải xác nhận ít nhất một lần rằng các triệu chứng của bạn (ví dụ, nóng rát, tiểu nhiều lần, tiểu gấp) là do nhiễm trùng bàng quang. Như đã lưu ý ở trên, cách tốt nhất để xác nhận nhiễm trùng là bằng xét nghiệm nước tiểu, bao gồm cả cấy nước tiểu. Nhiễm trùng bàng quang tái phát thường được điều trị giống như nhiễm trùng ban đầu, trừ khi nhiễm trùng của bạn được biết hoặc được cho là do vi khuẩn kháng thuốc gây ra. (Xem phần 'Chẩn đoán nhiễm trùng đường tiết niệu' ở trên.)
Nhu cầu làm xét nghiệm thêm - Nếu bạn tiếp tục bị nhiễm trùng bàng quang, bạn có thể yêu cầu xét nghiệm thêm. Điều này đặc biệt đúng nếu có khả năng bạn có bất thường ở thận, niệu quản, bàng quang hoặc niệu đạo hoặc bạn có thể bị sỏi thận. (Xem phần "Sỏi thận ở người lớn").
Các xét nghiệm cho các bệnh này có thể bao gồm các xét nghiệm hình ảnh như chụp cắt lớp vi tính (CT), siêu âm hoặc soi bàng quang (nhìn vào bên trong bàng quang với một dụng cụ giống như ống kính nhỏ).
Nếu bạn tiếp tục thấy máu trong nước tiểu sau khi điều trị xog nhiễm trùng bàng quang, bạn nên làm xét nghiệm thêm.
Ngăn ngừa nhiễm trùng tiết niệu tái phát ở phụ nữ - Phụ nữ bị nhiễm trùng tiết niệu tái phát có thể được khuyên nên thực hiện các bước để giúp ngăn ngừa chúng, bao gồm một hoặc nhiều điều sau đây:
Thay đổi biện pháp tránh thai - Phụ nữ bị nhiễm trùng bàng quang thường xuyên và sử dụng chất diệt tinh trùng, đặc biệt là những người cũng sử dụng màng ngăn, có thể được khuyến cáo sử dụng phương pháp ngừa thai thay thế.
Các sản phẩm không kê đơn - Uống nước ép nam việt quất, viên nén nam việt quất hoặc một chất bổ sung có tên là "D-mannose" đã được quảng bá là cách giúp ngăn ngừa nhiễm trùng bàng quang tái phát. Tuy nhiên, một số nghiên cứu cho thấy không có chứng cớ của nam việt quất và D-mannose trong việc làm giảm nguy cơ nhiễm trùng bàng quang tái phát.
Uống nhiều chất lỏng - Tăng lượng chất lỏng bạn uống có thể giúp ngăn ngừa nhiễm trùng bàng quang.
Đi tiểu sau khi giao hợp - Một số bác sĩ khuyên điều này, bởi vì nó có thể giúp loại bỏ vi trùng có thể xâm nhập vào bàng quang. Không có bằng chứng nào cho thấy nó có hiệu quả trong việc ngăn ngừa nhiễm trùng bàng quang, nhưng nó cũng không gây hại.
Phụ nữ mãn kinh - Phụ nữ mãn kinh bị nhiễm trùng bàng quang tái phát có thể được hưởng lợi từ việc sử dụng estrogen âm đạo. Estrogen âm đạo có sẵn trong một vòng được đặt trong âm đạo trong ba tháng (ví dụ, Eopes), một dụng cụ đặt âm đạo nhỏ (Vagifem), hoặc một loại kem (ví dụ, Premarin hoặc Estrace).
Kháng sinh - Kháng sinh phòng ngừa có thể được khuyến nghị nếu bạn liên tục bị nhiễm trùng bàng quang và không đáp ứng với các biện pháp phòng ngừa khác. Thuốc kháng sinh có hiệu quả cao trong việc ngăn ngừa nhiễm trùng bàng quang tái phát nhưng có thể gây ra tác dụng phụ và thúc đẩy sự phát triển của vi khuẩn kháng thuốc, khó điều trị hơn nếu chúng gây ra nhiễm trùng tiết niệu tiếp theo. Do đó, kháng sinh để phòng ngừa nhiễm trùng tiết niệu chỉ nên được xem xét sau khi đã thử các phương pháp phòng ngừa ở trên. Kháng sinh phòng ngừa có thể được thực hiện theo nhiều cách khác nhau:
● Kháng sinh liên tục - Bạn có thể dùng một liều kháng sinh thấp một lần mỗi ngày hoặc ba lần mỗi tuần trong vài tháng đến vài năm.
● Kháng sinh sau khi giao hợp - Ở những phụ nữ bị nhiễm trùng tiểu sau khi quan hệ tình dục, uống một loại kháng sinh liều thấp duy nhất sau khi giao hợp có thể giúp ngăn ngừa nhiễm trùng bàng quang, giúp sử dụng kháng sinh ít hơn so với kháng sinh liên tục.
● Tự điều trị - Một kế hoạch bắt đầu dùng kháng sinh khi có dấu hiệu đầu tiên của nhiễm trùng bàng quang có thể được đề xuất trong một số tình huống. Trước khi bắt đầu chế độ này, điều quan trọng là bạn đã được xét nghiệm (cấy nước tiểu) ít nhất một lần trong quá khứ để xác nhận rằng các triệu chứng của bạn là do nhiễm trùng bàng quang. Điều này là do có thể có các triệu chứng nhiễm trùng bàng quang nhưng không thực sự bị nhiễm trùng, trong trường hợp đó kháng sinh sẽ không hữu ích.
NGUỒN THAM KHẢO
-
Raz R, Chazan B, Dan M. Cranberry juice and urinary tract infection. Clin Infect Dis 2004; 38:1413.
-
Stamm WE. Estrogens and urinary-tract infection. J Infect Dis 2007; 195:623.
-
Hooton TM. Clinical practice. Uncomplicated urinary tract infection. N Engl J Med 2012; 366:1028.
Giải phẫu đường tiết niệu
Nước tiểu được tạo ra bởi thận. Nó đi từ thận vào bàng quang thông qua hai ống gọi là niệu quản. Sau đó, nó rời khỏi bàng quang thông qua một ống khác gọi là niệu đạo.
