Tế bào gốc là gì?
Tế bào gốc tạo máu hoặc tủy xương là những tế bào đặc biệt có thể trở thành nhiều loại tế bào máu khác nhau. Chúng được tìm thấy trong máu và trong tủy xương (mô ở trung tâm của một số xương nhất định).
Ghép tế bào gốc nghĩa là các tế bào gốc khỏe mạnh được đưa vào cơ thể của người nhận để thay thế các tế bào gốc bị bệnh hoặc hư hại.
Tại sao một số người cần được ghép tế bào gốc?
Một người cần được ghép tế bào gốc để giúp điều trị ung thư, chẳng hạn như bệnh bạch cầu hoặc lymphoma, hoặc những bệnh khác. Các tế bào gốc khỏe mạnh có thể đến từ một số nguồn khác nhau:
● Cơ thể của chính người đó
● Người thân, chẳng hạn như anh chị em
● Một người không có họ hàng
● Máu từ dây rốn của trẻ sơ sinh
Người cung cấp tế bào gốc cho người khác được gọi là "người hiến tặng."
"Phù hợp" nghĩa là gì?
Để hiến tế bào gốc cho người khác, máu của bạn cần phải phù hợp với người nhận. Để kiểm tra điều này, bác sĩ có thể thực hiện các xét nghiệm đặc biệt để xem xét một số protein trên các tế bào của cơ thể bạn. Điều này được gọi là " xác định HLA." Loại HLA không giống với nhóm máu (A, B, AB hoặc O).
Các tế bào gốc được hiến tặng có thể đến từ:
● Anh chị em ruột – Khi một người cần được ghép tế bào gốc, anh chị em ruột của họ có thể được kiểm tra để tìm hiểu xem có ai trong số họ phù hợp với người nhận. Có khoảng 1 phần 4 cơ hội rằng anh chị em sẽ tương thích với HLA của bạn. Nếu bạn có anh chị em ruột là người phù hợp và sẵn sàng hiến tặng tế bào gốc, đây thường là lựa chọn tốt nhất. Đó là bởi vì anh chị em ruột có chung các gen tương tự nhau, vì vậy các tế bào gốc của anh chị em bạn có nhiều khả năng hoạt động tốt với cơ thể của bạn. Nếu các xét nghiệm cho thấy anh chị em ruột phù hợp HLA, thì người đó được gọi là "người hiến tặng là họ hàng tương thích HLA".
● Một người không liên quan - Nếu không có anh chị em nào phù hợp, đôi khi có thể tìm được một người hiến tặng không liên quan đến bệnh nhân. Các bác sĩ có thể tìm thấy những người phù hợp với bạn bằng cách tìm kiếm danh sách đăng ký. Danh sách đăng ký là danh sách những người trên khắp thế giới đã tình nguyện hiến tặng tế bào gốc. Cơ hội tìm thấy người phù hợp từ danh sách đăng ký phụ thuộc một phần vào chủng tộc và lý lịch của bệnh nhân. Khi một người không phải là họ hàng và phù hợp HLA, họ được gọi là " người hiến tặng không phải họ hàng tương thích HLA".
● Cha mẹ hoặc con cái - Đôi khi, cha mẹ hoặc con cái của bệnh nhân có thể hiến tế bào gốc cho họ, đây được gọi là ghép “nửa thuận hợp”. Khi người hiến tặng là cha mẹ hoặc con cái, chỉ một nửa số gen của họ là tương tích tốt, trong khi anh chị em ruột có các gen tương tự nhau hơn.
● Máu cuống rốn từ trẻ sơ sinh - Trong một số trường hợp, có thể sử dụng tế bào gốc từ dây rốn của trẻ sơ sinh. Đây được gọi là "ghép máu cuống rốn". Không phải tất cả các trung tâm đều có thể thực hiện ghép nửa thuận hợp hoặc ghép máu cuống rốn.
Có những yêu cầu nào khác để được hiến tế bào gốc không?
Có. Đầu tiên bạn phải tương thích với người cần tế bào gốc. Nhưng cũng có những yêu cầu khác. Để hiến tế bào gốc, bạn phải có sức khỏe tốt. Bạn sẽ được khám sức khỏe và xét nghiệm máu trước khi bạn được phép hiến tế bào gốc. Bạn cũng cần trả lời các câu hỏi về sức khỏe và hành vi của bạn, bao gồm các câu hỏi về:
● Các loại thuốc bạn dùng trong quá khứ
● Bất kỳ loại vắc-xin bạn được tiêm gần đây
● Bạn có một số bệnh nhất định không
● Các quốc gia bạn đã sống hoặc đi du lịch đến
● Các bạn tình của bạn
● Sử dụng ma túy
● Mang thai trong quá khứ
Bạn sẽ nhận được thông tin về thủ tục hiến tế bào gốc và các rủi ro. Bạn cũng sẽ được yêu cầu ký vào đơn đồng ý hiến tế bào gốc. Điều quan trọng là bạn tự mình quyết định sẽ hiến tế bào gốc, và không chịu áp lực từ bất cứ ai.
Thủ thuật lấy tế bào gốc được tiến hành như thế nào?
Thủ thuật phụ thuộc vào cách thu thập các tế bào gốc. Chúng có thể được lấy từ tủy xương hoặc máu. Bác sĩ sẽ nói chuyện với bạn về từng lựa chọn và giúp bạn quyết định lựa chọn nào phù hợp nhất với tình huống của bạn.
● Lấy máu - Nếu bạn định hiến tế bào gốc từ máu của mình, một cây kim sẽ được luồn vào tĩnh mạch ở mỗi cánh tay của bạn. Máu của bạn sẽ được lấy từ một cánh tay và chạy qua một thiết bị đặc biệt có nhiệm vụ thu thập các tế bào gốc. Sau khi các tế bào gốc được lấy ra, phần máu còn lại sẽ đi vào cơ thể bạn qua cánh tay kia. Quá trình này thường mất một vài giờ. Hầu hết người hiến chỉ cần làm thủ thuật này một lần để có đủ lượng tế bào gốc, nhưng một số người cần quay lại thực hiện lần thứ hai.
Bạn sẽ cần dùng một loại thuốc để giúp máu của bạn sản xuất thêm tế bào gốc trong vài ngày trước khi lấy. Thuốc này được tiêm tại phòng khám bác sĩ, hoặc bạn có thể tự tiêm tại nhà mỗi ngày. Loại thuốc này thường gây đau cơ hoặc đau xương tạm thời. Acetaminophen (tên thương hiệu: Tylenol) có thể giúp bạn giảm đau.
● Lấy tủy xương - Nếu bạn định hiến tủy xương, ngay trước khi làm thủ thuật, bạn sẽ được gây tê. Bác sĩ sẽ chèn một cây kim đặc biệt vào phía sau xương hông của bạn, và lấy ra một số tủy xương của bạn. Bác sĩ sẽ cần phải chèn kim nhiều lần để có đủ tủy xương. Sau thủ thuật, khu vực này sẽ được băng lại.
Nếu bạn là một người hiến tủy xương, bạn cần tránh uống rượu trong khoảng 2 tuần trước khi làm thủ thuật. Bạn cũng sẽ được yêu cầu tránh các loại thuốc gọi là "thuốc chống viêm không steroid" trong 24 giờ trước đó. Những loại thuốc này bao gồm ibuprofen (tên thương hiệu mẫu: Advil, Motrin) và naproxen (tên thương hiệu mẫu: Aleve). Một số người cần uống thuốc sắt trước và sau khi hiến tủy xương.
Tôi sẽ bị những rủi ro nào?
Cả hai cách hiến tế bào gốc đều gây đau. Đối với hiến tủy xương, bạn có nhiều khả năng bị đau sau khi làm thủ thuật, ở vùng hông nơi kim tiêm đâm vào. Cũng có những rủi ro khác đi kèm, bao gồm nhiễm trùng hoặc các vấn đề với gây tê. Đối với việc hiến tế bào máu, bạn có nhiều nguy cơ sẽ bị đau trong những ngày trước khi làm thủ thuật. Đau có liên quan đến loại thuốc bạn dùng để giúp cơ thể tạo ra nhiều tế bào gốc hơn.
Hầu hết những người hiến tế bào gốc đều cảm thấy tốt khi có thể giúp đỡ ai đó. Bạn có thể bị căng thẳng một chút, đặc biệt là khi bạn đang hiến tặng cho một thành viên gia đình. Hãy ghi nhớ rằng bằng cách hiến tặng tế bào gốc, bạn đang cải thiện cơ hội có được một cuộc sống khỏe mạnh của một ai đó. Ghép tế bào gốc không phải lúc nào cũng giúp cho người bệnh được hồi phục và đó không phải là lỗi của bạn nếu người nhận không cải thiện hơn.
Tôi sẽ phục hồi như thế nào?
Nếu bạn hiến tủy xương, bạn có thể sẽ bị đau sau khi làm thủ thuật. Bạn cũng có thể mệt mỏi hơn bình thường. Nhưng bạn sẽ cảm thấy bình thường trở lại trong một tháng hoặc hơn. Bạn nên tránh nâng vật nặng và tập thể dục cường độ cao trong khoảng 6 tuần, để cho phép cơ thể của bạn hồi phục.
Nếu bạn hiến tế bào gốc từ máu, bạn có thể cảm thấy ổn ngay sau khi làm thủ thuật. Bác sĩ có thể bảo bạn nghỉ ngơi vài ngày, nhưng bạn có thể sớm trở lại hoạt động bình thường. Cho dù các tế bào gốc của bạn được thu thập theo cách nào đi chăng nữa, cơ thể bạn sẽ tạo ra nhiều hơn để thay thế các tế bào đã được hiến tặng. Bạn sẽ có lượng tế bào gốc bình thường trở lại trong vòng vài tuần hoặc vài tháng.
Patient education: Autologous bone marrow transplant (The Basics)
